Zeynep Aksoy – “Carmen” tekrar lakin bu sefer çok farklı bir anlatımla sahnede. İsveçli Johan Inger’ın koreografisini üstlendiği yapıtta kıssa bir çocuğun gözünden anlatılıyor. Tüm set bir eşkenar üçgenden oluşuyor ve bu üçgen içgüdüsel olarak bu sanat yapıtında tasvir edilen cihanı temsil ediyor. “‘Carmen’im sırf kıssanın bayan kahramanına dayanmıyor, birebir vakitte Merimée’nin özgününde olduğu üzere, balemde, sevgilisinin özgürlüğünü kabul edemeyen, cehenneme inen bir yol açan Don José’nin aşk hastalığına odaklanıyor. ilkel içgüdüleri: tutku ve intikam” diyen Inger’le “Carmen’in yeni versiyonunu konuştuk.

Bir “Carmen” daha, bu kere dans olarak… Neden?

Spanish National Dance Company’nin o zamanki yöneticisi José Carlos Martínez bana geldi ve bir İspanyol gösterisi yapmamı istedi. Ben de böylece farklı çalışmalara bakmaya başladım ve “Carmen”de karar kıldım. Müzik de benim için en gerçek seçimlerden biri oldu. Kendi adıma şunu da söyleyebilirim ki anlatı çalışması yapmak benim için bir birinciydi. Bir anlatı ile tanışmak ve bir öykü anlatmaya çalışmak benim için büyük bir meydan okuma oldu.

Sizce “Carmen”i değerli bir eser yapan nedir ve koreografiyi tasarlarken yaklaşımınız neydi?

Kendime, “Neden diğer bir ‘Carmen’ yapalım ve ona ne katabiliriz?” diye sordum. Kıssayı okurken ne kadar şiddet içerdiğini fark ettim ve epey şaşırdım. Böylelikle, dramaturgumla bayan ve erkek ortasındaki şiddet ile aile içi şiddete odaklanmaya karar verdik. Böylelikle “Carmen”e yaklaşımımız ve konseptimiz bu oldu.

Sizin versiyonunuzda hikaye, bir çocuğun gözünden anlatılıyor ve tüm sahne eşkenar bir üçgenden doğuyor. Konseptinizi biraz açar mısınız??

Şiddete şahit olması için bir çocuğu oraya koymayı seçtik. Zira aile içi şiddet bir defa deneyimlendiğinde tekrarlanması mümkün bir durum. Pekala çemberin başı ve sonu nerede? Aile içi şiddet kavramıyla uğraşırken bunun değerli olduğunu düşündük. Çocuğun başlangıçta çok suçsuz olması  Don José’nin ilerleyişine, karanlığına ve davranışlarına tanıklık etmesi bu yüzden. Çocuk etkileniyor ve öykü boyunca gitgide daha da karanlıklaşıyor.

Bizet’nin operasından etkilendiniz mi? 

Hayır, Bizet’nin operasından çok etkilenmedim. Elbette biz de işimize ufak tefek şeyler ekledik. Fakat temel olarak Mary Maier’in kitabını takip etmeye çalıştık. Yani kitap bizim ana ilham kaynağımızdı.

Marc Alvarez’in yepyeni müziğine yapılan koreografi, yapıtla bütünlük içinde olsa da, tekrar biraz farklı…

Yapmaya çalıştığım Marc Alvarez’in yeni müziğini kullanmaktı. Bunu biraz Don José’nin iç dünyasını, ve tahminen de karanlığını anlatmasıyla temaslı olarak kullanmaya çalıştım. Elbette yapımın cömert olması da kıymetliydi. Sanırım birinci perdenin çok renkli ve cömert olması için çabaladım. İkinci perdede ise öykü daha karanlık bir yere gerçek gidiyor.

Carmen yol, Don José yolcu

“Carmen”deki ana karakterleri nasıl kurguladınız? Merimée’nin romanındaki üzere sizin işinizin de Carmen’e değil Don José’ye odaklı olduğunu söylüyorsunuz. Bunu biraz açar mısınız?

Hakikat, Mérimée’nin romanına odaklandım ve münasebetiyle Don José’nin değişimini takip ettim. Oyunda onu mesleğinin başında, orduda basamakları tırmanmaya çalışırken ve akabinde Carmen ile tanıştığında takip ediyorsunuz. Dramaturji açısından konuşursak, Carmen hakikaten sessizken Don José’nin karakterinde büyük bir gelişme var. Carmen adeta bir yol. Bu yüzden, Mérimée’nin romanı üzere, Don José’nin yükselişini ve düşüşünü takip etmeyi seçtik biz de.

İzlerken flamenko üzere klasik İspanyol danslarının, klasik bale ve çağdaş dansın fevkalade bir armoniyle birlikte çalıştığını gördüm. Koreografik yaklaşımınız/felsefeniz neydi ve dansçılar bunu nasıl aldı?

Dürüst olmam gerekirse ne kadar flamenko olduğunu bilmiyorum. Kimi teatral flamenko anları olduğunu düşünüyorum lakin lisan açısından o kadar emin değilim. Klasik dans olarak başlayıp sonrasında çağdaş dans ile mesleğine devam etmiş biriyim ben. Yıllar boyunca, kullandığım ve kullanmaya devam ettiğim bir çeşit söz hazinesi topladım koreografi dilimde. Bu yüzden, “Carmen” imalinde kullanabileceğim birçok dans tarzının bir eseri olarak görüyorum kendimi. Dansçılar da malzemeyi almakta mutlaka sorun yaşamadılar hatta onlara hayli yakındı diye düşünüyorum. Bu yüzden keyifliydi ve onlara kendi sonları içinde olmayan bir lisanın empoze edilmesi kelam konusu bile değildi.

“Asıl sorun karakterleri bulmak”

İşin doğum ve gelişme sürecini özetleyebilir misiniz?

Her sahneyi çok ayrıntılı bir formda hazırladık. Stüdyoya girmek çok zevkliydi. Koreografi hazır değildi lakin her sahnede ne söylemem gerektiğini biliyordum. Bu manada soyut çalışmadan çok farklıydı zira soyut çalışma daha çok bir süreçtir ve ilerledikçe bir şeyler keşfedersiniz. Ancak her sahnenin ne olması gerektiği konusunda çok nettim. Bu yüzden benim için de büyük bir keşif oldu.

Koreografinizde dansçılar için zorluklar nelerdi?

Dansçılar için zorluk karakterleri bulmaktı zira çok spesifik ve yansıtması hayli güç karakterlerdi. Bu nedenle, koreografi açısından bir zorluk yaşadıklarını düşünmüyorum. Daha çok “Carmen’imi nasıl bulacağım, Don José’mi nasıl bulacağım, bu çocuk olarak ben kimim?” üzere soruların yanıtlarını bulmak sıkıntı bir süreçti.

Sahneye koyduğunuz yapıttan seyirciye geçmesini istediğiniz temel şey nedir?

Seyirci hem aydınlanmış hem de dokunulmuş ve etkilenmiş hissederek çıkabiliyorsa “Carmen”den, onlara ulaşmışım ve işimi yapmışım demektir.