Tesirlerini her geçen gün daha çok hissettiren iklim değişikliğiyle ve kıyılarındaki 19 ülkenin atıklarından kaynaklanan kirlilikle gayret eden Akdeniz’de, canlı tiplerinin azalması bilim insanlarının dikkatini çekiyor. Akdeniz’de yaşayan kimi canlıların iklim değişikliğiyle kuzeye yönelmesi ve pina üzere değerli deniz süzücülerin hayatta kalması Marmara Denizi’ni doğal bir laboratuvara çevirdi.

Deniz ekosistemi için çok değerli misyonları olan Pina isimli canlı 2016 yılından itibaren İspanya’da başlayan hastalıkla büyük ziyan gördü. İspanya’daki pinaların yüzde 99’unu öldürdükten sonra tüm Akdeniz’e yayılan bulaşıcı mikroorganizma Fransa, Yunanistan, Hırvatistan, İtalya, Tunus ve Fas’ın akabinde 2019 yılında Türkiye’deki pinalarında büyük çoğunluğunu yok etti. Dünya Doğal Kaynakları Muhafaza Birliği (IUCN), hastalık nedeniyle Akdeniz çanağında yüzde 80 oranında ölen pinaları, kuşağı tehlike altındaki tıp ilan ederek kırmızı listeye aldı. Ancak Akdeniz’de görülmesi artık sürpriz sayılan pinalar ve ekosistemin vazgeçilmezi vatoz çeşitlerinin Marmara Denizi’nde görülmesi bilim insanlarını şaşırtıyor. Marmara Denizi’ndeki sualtı araştırmalarında Avrupa’daki bilim insanlarının ilgisini çekecek kadar pina ve vatoz görüntülediklerini söyleyen İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’nden Cem Dalyan, iç denizimizin ehemmiyetinin gelecekte daha iyi anlaşılacağını lakin müdafaa önlemlerinin artması gerektiğini belirtti.

Akdeniz’in sigortası

Hidrobiyoloji Ana Bilim Kısmı Öğretim Üyesi Dr. Öğretim Üyesi Cem Dalyan, “Asya, Avrupa ve Afrika kıtaları ortasındaki dünyanın en büyük yarı kapalı denizi Akdeniz’dir. Kıyılarında 500 milyona yakın insanın yaşadığı Akdeniz gezegenimizin en iyi araştırılmış su kütlesi. Yaklaşık 20 bin deniz canlısına konut sahipliği yapan Akdeniz hak ettiği kıymeti göremiyor. Çok kirlenme, ağır balıkçılık, istilacı çeşitler ve iklim krizi üzere nedenlerle tehlike altındaki mavi hoşluğun bir sigortası var, Marmara Denizi. Marmara Denizi çift katmanlı su sistemine sahip. Karadeniz ve Akdeniz suları Marmara’da harmanlanıyor. Akdeniz’in en kuzeyde çarptığı duvar yani canlıların son sığınağı Marmara. Akdeniz’deki biyoçeşitlilik ziyan gördükçe tabiat ana Akdeniz’i yine Marmara ile oluşturabilir. Yani Akdeniz’in umudu Marmara’da” dedi.

‘Gittikçe Akdenizleşiyor’

Son vakitlerde Akdeniz’e ilişkin olan ve Marmara’da pek rastlanmayan kırktan fazla cinsin Prens Adaları civarında görüldüğünü belirten Dr. Cem Dalyan, “Pina bunların başında. Ömür alanı Akdeniz olan bu büyük midyeler kadar kıkırdaklı/kemikli balıklar ve deniz anaları üzere canlıları görebiliyoruz. Bu çeşitler sıcaklık artışıyla gitgide Akdenizleşen Marmara Denizi’ne geldiler. Bu canlılar kesinlikle bilimsel metotlarla takip edilmeli ve yaratacakları tesirler ortaya konmalı” dedi.

‘Neandros müdafaa alanı olsun’

Marmara Denizi’nin biyolojik laboratuvarı Neandros adasının etrafının muhafaza altına alınarak her türlü avcılığa kapatılması istendi. 90 metre uzunluğuyla Prens Adaları’nın en küçüğü Neandros’un Akdeniz’in ender sarı gorgonları ve kırmızı mercanlarının yanında pek çok canlının ömür alanı bulduğunu belirten Adalar Denizle Ömür ve Spor Kulübü Derneği (ADYSK), bir mil çapında muhafaza alanı uygulanmasını istedi. Prens Adaları’nın balıkların yuvalanma ve üreme alanı olduğunu belirten ADYSK Lideri Volkan Narcı, “Neandros’un derinlerindeki mercan kayaları denizin akciğeri. Denizde hayat oluşması için yapı taşı misyonunu üstlenen az cinsler ortasında Akdeniz’in ender gorgon ve mercanlar ile beyaz çalı var. Bu cinsler balıkların yuvalanma ve beslenme alanı ancak ağır balıkçılık tehdidi var. Kirliliğin artması, çok avcılık ve hayalet ağlar deniz ekosistemine ziyan veriyor. Eşkina, denizatı, mercan, gorgon, ıstakoz, Mersin balıkları ve yunus üzere canlıların kuşağı tehlikede. Lisan, pisi, tekir, barbunya, kalkan, kırlangıç, kılıç, orkinos, kolyoz ve uskumru artık görülmüyor. Neandros palamut ve lüfer üzere göçmen balıkların geçiş yolunda. Prens Adaları; Akdeniz, Ege ve Karadeniz ortasındaki biyolojik koridorun atlama taşlarıdır. Göçmen balıkların korunmasıyla doğal muhafaza alanı oluşacak, bölgedeki biyolojik çeşitlilik artacaktır” diye konuştu.

Fotoğraf: FERHAN COŞKUN