Ayasofya’nın müze olarak kullanıldığı periyotta başlayan ‘Ayasofya Yeraltı Yapılarının 3 Boyutlu Görüntülenmesi ve Belgelenmesi Projesi’, Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi ve Ayasofya Müze Müdürlüğü’nce yürütüldü. Bilim insanları Ayasofya’nın altını bir örümcek ağı üzere saran, binayı havalandırarak rutubetten koruyan yaklaşık 900 metrelik yeraltı menfezleri ve yapılarını tek tek dolaştı, kayıt altına aldı. Hürriyet’ten Özgür Altuncu’nun haberine nazaran; efsanelere bahis olmuş tünellerin keşfedildiği çalışmanın başındaki isimlerden biri de Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi öğretim üyesi Doç. Dr. Hasan Fırat Diker’di. Bilimsel kimliğini ‘İstanbul araştırmacısı’ olarak tanımlayan Diker, Ayasofya’nın bilinmeyenlerini şöyle anlattı:

MİMAR SİNAN KORUMUŞ

Mimar Sinan payandasının çabucak altından geçen bir koridor var. Mimar Sinan payandayı inşa ederken o koridoru korumuş. Payandanın altından dev bir menfez geçiyor.

SANAL DÜNYAYA AÇILIYOR

Herkes, bizim takım olarak çıplak gözle gördüğümüz her yeri sanal olarak görebilecek. 3 hafta süren çalışmanın sonuçlarını 24-25 Eylül’de İstanbul’da düzenlenecek Memleketler arası Ayasofya Sempozyumu’nda açıklayacağız.”

Hasan Fırat Diker, Ayasofya’da Kültür ve Turizm Bakanlığı bünyesinde 6 yıl denetim mimarı olarak çalıştı. 2009 yılındaki tamir sırasında Ayasofya’daki melek figürünü ortaya çıkartan grupta yer aldı. Hasan Fırat Diker son olarak, Ayasofya’nın kapalı olduğu pazartesi günleri takımıyla birlikte tünellere indi. Takımda Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi’nden Doç. Dr. Mine Esmer, Dr. öğr. üyesi Alidost Ertuğrul ve İTÜ Hoş Sanatlar Bölümü’nden Arkeolog Ali Hakan Eğilmez de yürütücü olarak yer aldı. İTÜ Mimarlık öğrencileri Barkın İrem ve Hasret Kaya ile Fatih Mimarlık kısmı yüksek lisans öğrencileri Rüveyda Korkut, Ramazan Yıldırım ve Enes Uluköylü de etkin olarak çalışmalara katıldı.

EFSANELER BOŞ ÇIKTI

Hasan Fırat Diker ve takımının çalışmaları, Ayasofya ile ilgili nesilden jenerasyona aktarılan “Altında kayıklar yüzüyor”, “Ayasofya’dan Topkapı Sarayı’na tüneller var” üzere efsaneleri de boşa çıkarttı. Grup tüm tünel ve yeraltı yapılarının Ayasofya’nın havalandırmasına ve yağmur suyundan korunmasına yönelik yapıldığını belgeledi. Diker efsanelerle ilgili şunları söyledi: “Anlatıldığı üzere altta sarnıç yok. Kayıklar da yüzmüyor. Ayasofya’nın mevcut altyapısı, inşa edilirken onun iklimlendirilmesine yönelik hazırlanmış. Kısaca Ayasofya’dan girilip Topkapı’dan çıkılmıyor.”

İNTERNETTE DOLAŞAN AYASOFYA EFSANELERİ

Ayasofya ile ilgili kulaktan kulağa aktarılan efsaneler, internette de her vakit ilgili çekiyor. İnternette dolaşan Ayasofya ile ilgili efsanelerden kimileri şöyle:

HZ. İSA’NIN KUTSAL EMANETLERİ

Efsanelerin en başında, Hz. İsa ile ilgili olanlar geliyor. Hz. İsa’nın çarmıha gerildiği haç ve kullanılan çiviler Kudüs’ten İstanbul’a getirildikten sonra Ayasofya’da saklı bir kısma konuldu. Bu seçime, Hz. İsa’nın yine dünyaya geleceği yer olarak Ayasofya’nın kabul edilmesi neden oldu.

KUTSAL KÂSE İLE KAYBOLAN PAPAZ

Efsanelerin ortasında Hz. İsa’nın vaftiz edildiği kutsal kâse ile ilgili anlatılanlar da var. Efsaneye nazaran, İstanbul’un fethi sırasında Ayasofya’da vazifeli bir papaz, elindeki kâsenin Müslümanların eline geçmemesi için bir kapıdan geçerek kayboluyor. Kapı birden teğe duvara dönüşüyor. Ayasofya tekrar Hıristiyan dünyasının eline geçerse, o kapı açılacak ve papaz elinde kutsal kâseyle tekrar belirecek.

GÖZYAŞLARIYLA DELİNEN SÜTUN

Hz. İsa’nın yakalandığını ve azap edildiğini duyan Meryem Ana, gözyaşlarına boğulmuş ve akıttığı yaşlar bir sütunu eritmiş. Ayasofya yapılırken bu sütun İstanbul’a getirilmiş ve kilise bu sütunla kutsanmış. Günümüzde ziyaretçilerin deliğe parmaklarını sokarak ellerini çevirmeye çalıştıkları bu sütunla ilgili bir öteki efsane de Hz. Hızır’ın fethin akabinde kılınan cuma namazı sırasında parmağını bu sütuna sokup Ayasofya’yı Kâbe’ye yanlışsız çevirdiği tarafında.