Avrupa Nükleer Araştırmalar Merkezi’nde (CERN) 12 yıl çalıştıktan sonra TÜBİTAK programıyla Türkiye’ye dönen fizikçi Dr. Bora Akgün, Boğaziçi Üniversitesi’nde kurduğu laboratuvarla, CERN’de yürütülen dünyanın en kıymetli deneylerinin kesimi olacak. Tüm dünyanın merakla takip ettiği CERN’deki parçacık hızlandırma çalışmasının bir ayağını Türkiye’ye taşıyacak olan Akgün, “Boğaziçi’ne CERN’den bir modül alıp geldim. Kuracağım laboratuvarda CMS dedektörünün bilgi akışını CERN’le birlikte tasarlamayı istiyoruz” dedi.

TÜBİTAK dayanağıyla

Boğaziçi Üniversitesi Fizik Kısmı mezunu olan ve doktorasını Carnegie Mellon Üniversitesi’nde yapan Dr. Bora Akgün, dünyanın en büyük parçacık fiziği laboratuvarını yöneten araştırma kuruluşu CERN’de deneylerini sürdürdü. 12 yıl boyunca merkezde çalışan Dr. Akgün, koronavirüs salgını nedeniyle dönüş planı sekteye uğrasa da “Giderken de dönmeye niyetliydim” dediği yuvasına geri döndü. Dr. Akgün, TÜBİTAK’ın 2232 Memleketler arası Başkan Araştırmacılar Programı kapsamında aldığı dayanakla CERN iştirakinde yapacağı çalışmaları anlattı.

‘Merakla başladı’

Öyküsünün ‘merakla’ başladığını, içindeki merakın kendisini CERN’e kadar taşıdığını ve oradaki çalışmaların bir modülü haline getirdiğini anlatan Dr. Akgün, proton çarpışmaları sonucunda ortaya çıkan parçacıkların izlerini ve güçlerini ölçen dünyanın en değerli çalışmalarından biri olan CMS Deneyi’nde çalıştığını kaydetti. CERN’de farklı çalışmalara da imza attığını lisana getiren Dr. Akgün kelamlarını şöyle sürdürdü:

Parçacık fiziği

“CERN’de yaptığımız kıymetli işlerden biri, parçacıkları hızlandırmayla alakalı. Parçacıkların hızlandırılması çetrefilli ve karmaşık bir mevzu. Bu mevzuyu açıklayan fizik kurallarına 100 yıldan uzun bir müddettir hakimiz ancak bu kurallarla çalışacak makinalar inşa etmek gerekiyor. CERN’de hızlandırıcı üzerine şurası kocaman bir altyapı var. Hızlandırıcı teknolojilerinin öbür alanlarda uygulamaları da mevcut. Başka bir başlıkta ise dedektör teknolojileri var. Parçacıkları hızlandırdınız, çarpıştırdınız çok hoş ancak onları mikroskopla görmek bile mümkün değil. O vakit varlıklarından nasıl emin olacağız? Parçacıkların geçerken bıraktıkları elektrik yükünü gözlemlemek için dedektör sistemleri kurduk. Sonrasında ise algıladığımız parçacıkların bilgisini sayılaştırmak ve manalandırmak gerekiyordu ve yeni bir devir başladı. Bunu tahayyül etmek bile sıkıntı. Saniyede 40 milyon çarpışmadan ortaya bir sürü bir sürü yeni parçacık çıkıyor. Bu parçacıklar sayıca o kadar fazla ve çarpışmalar o kadar sık oluyor ki, ortaya çıkan veriyi işleyecek elektronikleri geliştirmek bile bir alt alan olarak ortaya çıkıyor. İşte Boğaziçi’nde kuracağım sistem tam da bununla ilgili.”

‘Giderken de dönmeye niyetliydim’

CERN’de yeni bir dedektör inşa etme çalışmalarını sürdürürken, TÜBİTAK’ın yurt dışında çalışan bilim insanlarının Türkiye’ye dönmelerini ve uygun bir altyapıyla çalıştıkları alana katkı vermelerini sağlayan 2232 Milletlerarası Başkan Araştırmacılar Programı’na başvurduğunu söyleyen Dr. Bora Akgün şunları anlattı: “Ben de CERN’de 2028’e kadar devam edecek olan dedektör geliştirme programının kesimi olarak sistemin bilgi akışının tasarlanması ve geliştirilmesiyle ilgili projeyi Boğaziçi Üniversitesi’ne taşımak için başvurdum. Üniversitede çalışan bir küme var ve benim gelişimle birlikte bu kümenin büyüyeceğini umuyorum. Laboratuvarda CMS dedektörünün data akışını CERN ile birlikte geliştirmeyi istiyoruz. Bununla birlikte CMS deneyi özelinde yapılacak öbür çalışmalar da olacak. Ben kendimce savlı bir şey yapmaya çalışıyorum ve en kolay manada CERN’den Boğaziçi’ne geldiğimde, CERN’den bir kesim alıp geldim. Burada bir şeyleri sıfırdan kurup CERN ile ortak iş yapabilelim diye. Sonrasında yeni projelerle CERN ile  birlikteliği güçlendirmek, Boğaziçi’nde yapılan araştırmaları geliştirmek istiyorum. Burada bir bilim merkezi, bir çekim merkezi, bir ARGE merkezi oluşturma emeliyle döndüm ve umarım istediğim üzere başarılı olurum.”