İhsan Dindar / milliyet.com.tr – ihsan.dindar@milliyet.com.tr

 

Sevgili Fazıl Say, siz yayınımıza biz de bu güzel bahçeli konutunuza beğenilen geldik.

Evet siz de konutumuza, bahçemize güzel geldiniz.

 

Bugün olağan yüklü olarak kısa sürede ikinci baskısını da yapan yeni kitabınız “Suya Yazılan” üzerine konuşacağız fakat elbette bir husus başlığımız da müzik olacak. Öncelikle iyi olsun…

Teşekkür ederim. Bu benim dördüncü kitabım. Çok içimize sinen, iyi bir kitap olduğun düşünüyorum. Birinci siparişler çabucak tükendi. Okurlara imzalı kitap da veriyoruz bu süreçte. acmzone.com sitesinden bize ulaşan okurlara kendi imzaladığım kitaplarımı gönderiyoruz. Bu ortalar her gün yüzlerce kitap imzalıyorum.

 

“Müzisyenin gözünden dünya”

Bu kitaplarla günün birinde Fazıl Say’ı araştıracak olan beşerler için çok iyi bir materyal bırakıyorsunuz. Batı’da bunun karşılığı, günlükler, itiraflar çok var. Türkiye’de pek yok sanırım…

Türkiye’de şiir geleneği ve edebiyat çok kuvvetli diye düşünüyorum. Bu eski çağlarda da böyleydi. Çok güçlüydü. Türkiye’de biraz ideoloji azlığı var, evet. Bu bir gerçek. Ben bir ideoloji kitabı yazmadım. Ben bir deneme, anı kitabı yazdım. Biraz da dediğin üzere günlük. İçinde bir müzisyenin gözünden dünya ve müziğin olduğu bir kitap var. Babamın da tahlil ettiği üzere -Ki kitabı okuyup beğendiğini tabir etti. Benim için çok değerliydi bu.- yalın ve kolay anlaşılır. Herkesin okuyabileceği bir kitap.

Kitabın en başından başlamak istiyorum müsaadenizle. “Yaş elli yolun yarısı” diyorsunuz. Kitapta geçmişe dair bir hesaplaşma da var mı?

Katiyetle var natürel. Sonuçta biz sanatkarların hayatı kendimizle savaşla da geçiyor ve o savaştan da korkmamak gerekiyor. Bu kritik bir nokta. Kendinle savaştan çabucak kaçmak işin kolay tarafı. Ben son 25-30 sene boyunca her yıl ortalama 130 defa sahneye çıktım. Hesaplaşma içinde olmak ve yalınkılıç olmayı hayatımda daima yaşadım. Bunu büyük yorgunluklara karşın yaşadım. 130 konser demek 260 gün seyahatlerde geçen bir yıl demek. Oteller, uçaklar, kıtalararası seyahatler demek. Münasebetiyle kolay bir fizikî hayat da değildi. Düşünsel olarak da yalnızdım. Yalnız demek buhran demek değil. Bu süreçte pek çok şeyi araştırdım. Öğrenmeye meraklı bir beşerim. Okurum, sinema izlerim, sanat galerisine giderim. Düşünselliği, bir bahis hakkında tartışmayı da severim. Kâfi ki dürüst olunsun. Bu kitapta elbette bunlar da var. Kitapta, herkes, her şeyi sevecek diye bir şey de yok. Paragraflardaki niyetlerime katılmayabilirler. 2020 dünyasının bir sanatçısın müşahedeleri ve kendi duruşuyla ilgi bir şey var ortada. Dediğin üzere bu tarihe bir not düşme sonuç olarak.

?

“Benim müziğim bu ülkeyi temsil ediyor”

Kitabınızda bahsettiğiniz önyargılar konusuna da değinmek istiyorum biraz. Siz uzun müddettir farklı hususlarda fikirlerinizi tabir ediyorsunuz. Geçmişe dönüp baktığınızda kendinizi önyargılı bulduğunuz anlar oldu mu?

Değişmeyen tek şey değişimdir. Toplumları yıllar içinde daha iyi anlıyoruz. Kendimizi de daha iyi anlıyoruz. Olguları da daha iyi anlıyoruz. Kanıları de… “Ben bu niyete biraz sert girmişim”, “karşıyım lakin sert girmekte hatalıyım” demiş olabilirim. 2017’den bu yana çoğunlukla toplumsal medyada tutulmuş bu notları gözden geçirdim. Yardımcım Senem Tekinkoca –aynı vakitte kendisi de iyi bir yazardır- gözden geçirdi tüm bu yazıları. Sonuçta tekrar ediyorum; ben bir müzisyenim. Ben edebiyatçı argümanı olmadan denemelerimi, görüşlerimi yazıyorum. Ancak bunlar bir toplumsal medya karalaması olacak kadar da bedelsiz değildir. Sonuçta fikir, fikirdir ve bu çağı temsil ediyordur. Benim müziğim de bu ülkeyi temsil ediyor.

 

Az evvel seyahatlerden bahsettiniz. Kaba bir hesapla ömrünüzün üçte ikisi seyahatlerde geçiyor. Bu yazın süreçleri yahut onları ortaya çıkaran düşünme faaliyetleri bu seyahatlerde mı geçiyor?

Yollar yorucu, yollar uzun. Örneğin Japonya’ya bir turneye gidiyoruz. Gittiğim ülkelerle de ilgili pek çok şey yazdım. Konser salonlarındaki imkanlarından yemeklerine kadar yazdım. Dünya o kadar iç içe ki Japonya’dayken Türkiye’deki bir şenlik yahut Almanya’daki bir tartışmanın içinde olabiliyorsunuz. Münasebetiyle benim yazılarım kimi vakit direkt karşılık olarak başlar. İçimde bir şeyler kalmıştır, onu çıkarmak istiyorumdur o an…

 

Rastgele bir kısmın görüşlerini, hislerini temsil ettiğinizi düşünüyor musunuz?

Yalnızca bir kesim olarak görmemek lazım. Siyasi görüş vs. bunların üstüne çıkmamız gerektiğini düşünüyorum. Hepimizin bunun üstüne çıkmamız gerektiğini düşünüyorum. Mesela hususumuz Beethoven. Hangi kısmın neden güzeline gitmesin bu? Ben yazdıklarım konusunda daima açık olmuşumdur.

 

“Köprüler kurucu”

Kazdağları’na gittiniz. Oranın yakında sayılabilecek Troya için bir eser, bir sonat bestelediniz. İnsanı bir pergele benzeteceksek bir ayağınız daima bu ortada öteki ayağınızla da kozmik bir sanatçı olarak dünyayı dolaşıyorsunuz. Bu hususta ne söylemek istersiniz?

Hayatım boyunca yurt dışında bana takılan bir lâkap var. Köprü kurucu. Kültürler ortası yahut doğu ile batı, Türkiye ile Avrupa vs. Bu benim doğalım. Ben bir Türküm. Az evvel bahsettiğimiz Mozart’ı Beethoven’i bilmeyen insanlara da bilen insanlara da götürdüm. Kendi değişik yorumlarım oldu hayatım boyunca. Ferdî imzalarını atan bir yorumcu oldum. Bestekar olarak da kendi ülkemin müzikteki kıymetlerini, ritmini, folklorunu ve kıssalarını yansıttım. Benim “Kara Toprak” isimli yapıtım Aşık Veysel’in anısına bestelenmiştir. Onda bir melodi alma kelam konusu değil, orada bir hitap var. Bu eser farklı piyanistler tarafından çalınmaya devam ediyor.

 

Artık yavaş yavaş Beethoven’a gelmek istiyorum. Her şey yolunda gitse ve bu pandemi olmasa bu yıl 250. doğum yıldönümünü kutlayacaktık. Yakın bir tarihte Beethoven’ın tüm piyano sonatlarını yorumladığınız bir albüm yayımladınız. Bir müzisyenin yanı sıra bir müziksever olarak Beethoven sizin için ne mana tabir ediyor?

Daima söylenir müziğin üç rabbi vardır. Bach, Mozart, Beethoven. 1770 doğumlu Alman bir bestekar Beethoven. Klasik müziğin tam olarak klasik evresi. En şaşırtan istikameti hayatının son 15-20 yılını sağırlıkla geçiriyor. Bestekar için sağırlık ne demek? Kör bir ressam gibi… Beethoven’ın sonatlarına gelecek olursak; sonat üç kısımdan oluşur. Ortalama 20 dakika civarı sürer. Temaları vardır. Beethoven’in 32 piyano sonatı var. Müzik tarihinin gelişmesinde en büyük katkılardan biridir. Bu 32 piyanonu sonatının tamamını çalmak bir piyanist için en sıkıntı mertebelerden biridir. 20. ve 21. Yüzyıllarda birkaç piyaniste nasip oldu. Çok şey öğrendim bu sonatları çalarken. Hayatımın iki buçuk yılını adadım. 630 dakika müzik. Corona virüs salgını olmasa Beethoven ve rock, Beethoven ve dans, Beethoven ve piyano üzere pek çok aktiflik yapılacaktı. Lakin sonuçta Beethoven’ı bilmeyen yok.

 

Sizinle Beethoven ortasındaki benzerlik konusuna geleyim. Artık siz daha evvel Mozart’ın da piyano sonatlarını yorumladınız. Fakat güya Beethoven anlatımınız ve yorumunuzda daha fazla bir içselleştirme var? Hatta yıllar evvel TRT’deki bir belgesel için Viyana sokaklarında Beethoven’ı anlatmıştınız…

Şöyle anlatayım. Mozart’ın müziği aslında daha çok benim doğamdır. Daha kolay ulaştığım bir bestesidir. Beethoven’ın müziği hem ruhsal güç hem de analitik bakımdan hepimizi çok zorladığı için, bazen şifreli üzere bestelediği için tam olarak ne demek istediğini anlamak yapıtlarına isim vermeye başlayınca mümkün oldu. Ay Işığı Sonatı diyor, biraz rahatlıyoruz. Fırtına Sonatı diyor, o denli anlıyoruz. Gök gürültüsü var, şimşek var. Fakat isim koymadığı bestelerinde kendimiz araştırıp buluyoruz. O dediğiniz belgesel de 2009 yılı olması lazım. Beethoven’ın 38-39 yaşlarında bestelediği müzikleri var. O belgesel de ben de o yaşlardaydım. O yapıtları çalmıştım. Hayatımda birinci kere 7 yaşındayken Beethoven’in kolay bir bestesini çaldım. 50 yıllık hayatımın neredeyse tamamında Beethoven ve onun müziğiyle haşır neşir olmuşluğum var.

?

“Handel, Bach ile hiç benzeşmeyen bir besteci”

Barok periyoda dair yorumları sizin albümlerinizde daha az. Bundan sonraki süreçte daha fazla duyacak mıyız?

Artık geliyor. Benim bir Bach albümüm vardı. 2021’de Bach’ın başyapıtı Goldberg Çeşitlemeleri’ni kaydedeceğim. Bu ortada 2021’de tekrar çeşitli derlemeler yaptığım albümler çıkacak. Orada olağanüstü çok barok var. Scarlatti, Fransız barok bestekarlar yahut Bach’ın oğulları… Gelecek yıl çokça Handel olacak. Bugüne kadar hiç çalmadığım bir bestekardı. Aslında çembalo (barok periyot klavyeli çalgı) için eserler bestelemiş olan Couperin, Rameau üzere bestekarların yapıtları de olacak. Aslında bu süreç benim için de bir keşif olacak. Şöyle bir gerçeklik var; çembalo yani o devrin piyanosu için bestelenen yapıtları çok iyi yorumlayan günümüzde de çok iyi müzisyenler var. Biz çağdaş piyanistler o periyodun yapıtlarını tekrar yorumlamalı mıyız çok emin değilim. Fakat hoş buluyorsam ve keşfedebiliyorsam imzamı atmak için yapacağım. Fakat bunun için o müziği hakikaten iyi anlamam gerekiyor. Mozart’ı Beethoven’i bildiğim kadar iyi Couperin biliyor muyum? İşte artık öğreneceğim. Evet, mesela Bach’ı iyi bilen biriyim lakin Handel’in piyano yapıtlarına girdiğimde soru işaretleri oluşan çok şey var bende. Bach’ın matematiğine hiç uymayan bir öbür Alman bestekar.

 

Sizin Mozart’a ilişkin Türk Marşı yorumunuz ve kattığınız yorum epeyce meşhur. Artık bahsettiğimiz barok periyot aslında Avrupa’da bir Türk hayranlığının Turquerie dediğimiz bir vakit. Bir “Türk modası” kelam konusu bu devirde. Rameau ve Lullu’nin bize dair besteleri var örneğin. Onları da sizden dinlemek hoş olurdu…

Dediğin ekolün ismi alla turca. Bu periyot Avrupalıların Osmanlı Mehter müziğinden etkilenerek alla turca dedikleri bir müzik tarzı oluşturuyorlar. Dediğin üzere yalnızca Mozart değil, bütün o barok bestekarların hatta Beethoven’in bile bir alla turca bestesi var. O kadar meşhur değildir. Mozart’ınki kadar hoş değildir. Tekrar Mozart’ın “Saraydan Kız Kaçırma” operasında çokça zil de kullanılır. Mozart o zilleri İstanbul’dan getirtiyor mesela.

 

“Şu Dünyanın Sırrı”

Önümüzdeki ay bir müzik albümü geliyor diye haber aldım. Bu ay kitap geldi, az evvel 2021 planlarınızdan bahsettiniz. Eminim 2022 için de başınızda planlar vardır. Lakin evvel müzik albümüne bir değinelim. Yanılmıyorsam yeniden Serenad Bağcan var…

Müzik albümleri olağan farklı tutulmalı. Benim klasik çalan, Bach çalan kimliğimden büsbütün farklı. Hatta çağdaş bestekar Fazıl Say kimliğimden de başka tutulmalı. Bu dördüncü müzik albümü olacak. Birinci Müzikler, Yeni Müzikler, Güz Müzikleri ve artık de “Şu Dünyanın Sırrı”. Tekrar sekiz müzik ve yeniden şairler olacak. Bu sefer eski şairler. Daha çok Yunus Emre, Pir Sultan, Kaygusuz Abdal, Ömer Hayyam ve 20. yüzyıldan da birinci kere Sabahattin Ali ve Aziz Nesin var. Senerad Bağcan üçüncü kere benim müzik yorumcum oluyor. Nitekim çok iyi yakışıyor ve çok iyi yapıyor. Müziğimi çok iyi anlayan biri. Benim şairlerle olan bağlantımı de halk yavaş yavaş anlamaya başladı. Benim en yakın oldukları albüm sanırım “İlk Şarkılar”. Zira “Şu Dünyanın Sırrı” albümünde çokça piyano var. “Yeni Şarkılar” daha çağdaş bir orkestrasyon. “Güz Şarkıları”nda esasen ben bile yoktum. Eşim Ece çaldı. O da biraz daha caz müziği formatında. “Şu Dünyanın Sırrı” bu açıdan “İlk Şarkılar”a çok yakın bir albüm. Edebiyatseverlerin ve müzikseverlerin çok güzeline gideceğini düşünüyorum. “İlk Şarkılar”a en yakın, en akraba olan albüm olacak bu.

 

Siz şiirle, şairlerle iç içe bir insansınız. Alışılmış bunda Ahmet Say’ın oğlu olmak da değerli bir faktör olsa gerek. Bu açıdan hayata 1-0 önde başladınız.

3-0 tahminen de…

 

Bundan sonrasında da bu tip müzik albümlerini devam ettirmeyi düşünüyorsunuz anladığım kadarıyla…

Şairlerden müzikler ben her vakit besteledim. Oratoryolarım oldu. Yani benim vokal yapıtlarım benim piyano yapıtlarım kadar çok. Bu bir meraktan öte tıpkı vakitte benim bir tanımlamam. İnsanların büyük bir kısmı benim en çok müziklerimi dinliyor. Apple Music, Spotify üzere mecralarda başlarda daima İnsan İnsan, Dört Mevsim üzere eserler var. En başta Mozart’ın 7. Piyano Sonatı durmuyor. Türk halkı esasen enstrümentalden fazla müziği müzik haline, kelamlı haline çok daha alışık.

 

“Beni ilgilendiren ses”

Müziklerden bahis açılmışken… Günümüz tanınan müziğini hiç takip ediyor musunuz? Şu ortalar rap, hip-hop revaçta örneğin.

Biraz. Her şeyi takip etmiyorum. Konutta Sezen Aksu, Ajda Pekkan, Zülfü Livaneli yahut Sertab Erener dinleriz. Bu biraz doğal biraz nostaljik de oluyor. O periyotlardaki Onno Tunç, Uzay Heparı üzere bestekarların lezzeti, bana da bir bestekar olarak dinlenilebilirlik lezzeti veriyor. Armonisi vs. Artık ben bugün yapılan müzikte o armoni ve kontrpuan lezzetini arayıp da iki dakikada bulamayınca istediği kadar kelamları iyi olsun beni ilgilendiren ses. Seslerin dünyası ve buluşlar… Hiphop benim için tam bir müzik değil. Hiphop ritimle konuşmak. Müzik diğer bir şey. Müzik çok sesli de bir şey birebir vakitte. Hasebiyle gerçek bir ilerleme olursa benim bundan haberim olur.

 

Tahminen de katkınız da olur…

Tahminen de. Bir yere gittiğimde house müzik çalıyorsa ve Türk house çalıyorsa esasen eninde sonunda dinliyoruz. Bunları reddetmiyorum zati. Lakin bana taraf veren, ısrarla takip etmek istediğim müzik mi? Hayır.

?

“Yapmamız gereken sabırla beklemek”

Artık bir öbür değerli noktaya değinmek istiyorum. Konserler. Geçtiğimiz günlerde Instagram hesabınızdan da yazdınız. Salgın nedeniyle bugüne kadar 80 konseriniz iptal oldu. Ve maalesef bu sayı görünüşe nazaran daha da artacak. Üstelik burada kelam konusu olan yalnızca siz ve sizin üzere sahne önündeki müzisyenler değil. Heyetim etabında çalışanlar, nakliyatta çalışanlar, yerde bir şeyler satanlar, yerin kendisi… Kısacası bir kesim. Bu bahiste ne söylemek istersiniz? Sizce bu süreci en az ziyanla atlatmak için neler yapılabilir?

Toplumsal uzaklıklı yahut değil, insanları bir konsere çağırmak biraz zorlama. Zira kendimiz gidiyor muyuz rastgele bir yere? Sıkıntı. Covid-19 ölümcül bir hastalık. Bilhassa bu müzik dinleyicisinin yaş ortalaması orta yaş, orta yaş üstü, yaşlı. Artık bu beşerler risk kümesi. Münasebetiyle bu ısrarcılıktan vazgeçmek lazım. Aslında o toplumsal uzaklıklı yerde çalmak da bence makûs bir his. Yani aslında o yer aslında boş. 2 bin kişilik yere 300 kişi geliyor. Sahneye bir çıkıyorsunuz salon boş. Vahim bir psikoloji olsa gerek. Ben daha bu türlü bir konser vermedim. Artık diyebilirsiniz ki “Senin tuzun kuru” ancak her şey olağana dönüp inanç sağlayıncaya konserlere başlama taraftarıyım. Bu olana kadar bir yıl daha geçebilir. Bu bir gerçek. Pekala kesim ne olacak? Gençler ne olacak? Bunların paraya gereksinimi var. Devletin, belediyelerin yahut özel dal sponsorların takviye olması gereken bir kitle bu. Diyeceksin ki “yahu sıhhat çalışanları ölüyor, onlara da dayanak lâzım”. Evet, o da öncelikli. Lakin bu tartışmanın sonu yok. Yapmamız gereken sabırla beklemek. Kimi tiyatrocular bana yazmış; “Fazıl beyefendi ben ne yapacağım? Öteki iş mi yapacağım?” Tahminen de gerekirse yapacaksın. Covid-19 en çok sanatı vurdu. Pek çok bölümü etkiledi elbette lakin kültür sanatı sıfırladı.

 

Online konserler hakkında ne düşünüyorsunuz? Bu süreçte çok arttı. Öncesinde de Berlin Philharmoniker bunu halihazırda yıllardır yapıyordu zaten…

Ben de yapıyorum. Instagram’a Youtube’a müziklerimizi her gün koyuyoruz. Bunu hepimiz yaptığımız için ben buna yanlış diyorum. Bir de şu var Mart 2020’den evvel pek çok kamerayla profesyonel bir halde kaydedilmiş konseri mi izlemek istersin yoksa telefonla, iğrenç bir sesle kaydedilmiş çekimleri mi? Hangisini tercih edersin? Olağan ki iyi olanı istersin.

 

Pandeminin başında pek çok müzisyen tahminen de bu sürecin bu kadar uzamayacağı iyimserliğiyle her gece konser verdi. Bu tahminen de bir bıkkınlık yarattı…

Çok büyük bıkkınlık yarattı. Bu türlü bir gereksinim da yok. Artık konser vermeye kalksa bilet satamayabilir.

 

Bu noktada bir de yeni bir tecrübe olarak 48. İstanbul Müzik Şenliği örneğini vermek istiyorum…

15 şenliğe katılmışımdır 30 yılda. İstanbul Müzik Festivali’ndeki herkes benim çok yakın arkadaşım. Allah kolaylık versin. İşleri çok güç. Online işi çok sıkıntı. Bu yılı es geçmeyelim istediler. Onların bu kararına hürmet duyuyorum. Tarihe bir not düştüler. Takdire şayan. Lakin kendi adıma ben konser yapmıyorum bu süreçte.

Pekala yakın gelecek için iyimser misiniz? Aşıya dair haberler geliyor…

Yani tam manasıyla olağana dönmek için inancın geri gelmesi lazım. Bu virüsün yok edilmesi ya da aspirin üzere kolay bir şeyle tedavi edilmesi lazım. Ben bekleme taraftarıyım.