Son dakika haberine nazaran, Türkiye son yıllarda daha büyük bir süratle devam ettirdiği savunma sanayii projelerinde mümkün olduğunca farklı alanlarda yerli ve ulusal eser çıkarabilmek için çalışmalarını sürdürüyor.

Bunlardan biri de Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) tarafından geliştirilen Gökbey Genel Amaç Helikopteri… Gökbey’in yerli ulusal motorla havalanmasına dair takvimde sona gelindi. Pekala bu platformda takılı olan TS1400 motorunun genel özellikleri ne, ülkemize hangi alanlarda kazanım sağlayacak?

Savunma Sanayii Lideri İsmail Demir, Gökbey helikopterinin seri üretiminin 2021 başında başlamasını ve helikopteri seri üretim basamağına geldiğinde yerli motorla uçurmayı hedeflediklerini söylemişti.

Türkiye’nin birinci özgün helikopterinin isminin teklifler ortasından Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından seçildiğini lisana getiren Demir, “Çok da hoş bir isim oldu ve nitekim beğenildi. İkinci 100 günlük programın anonsu sırasında da Cumhurbaşkanımız yeni helikopterimiz hazıruna gösterdi.

Orada da çok büyük ilgi gördü. Bu halkımızı gururlandıran, bir manada özgüvenimizi artıran, projelerin vaktinde yapılmasına ait de bir bildiri oldu” demişti.

TRT Haber’den Sertaç Aksan’ın haberine nazaran, Savunma Teknolojileri Analisti Kadir Doğan, TUSAŞ Motor Sanayi tarafından geliştirilen motorun TS-1400 olarak isimlendirildiğini ve bu adımın birçok açıdan ülkemiz için kritik bir değişimin öncü adımı olduğunu söyledi.

Türkiye’nin bu proje ile birinci sefer çekirdek motorun ötesine geçip daha büyük ve güçlü bir motor yapmaya başladığı bilgisini paylaşan Doğan, ülkemizin birinci sefer helikopterlere güç verecek motor üretebilme kabiliyetine dair kazanımlar elde etmesini projenin biri öteki artısı olarak niteledi.

Kadir Doğan, turbo şaft motorların bilhassa helikopterlerde kullanılan bir motor tipi olduğunu hatırlatarak, “TS-1400 motoru ile hem birinci yerli genel niyet helikopterimiz Gökbey’e hem de birinci yerli taarruz helikopterimiz ATAK’a güç verilecek.

“Gökbey’in her gün yeni bir özelliğini test ediyoruz”

Tüm bunları alt alta koyduğumuzda ne kadar kıymetli bir proje olduğunu anlayabiliriz” formunda konuştu. TS-1400 motorun bir müddet evvel çalıştırılmaya başlandığını ve TEI Genel Müdürü Mahmut Faruk Akşit’in kısa bir mühlet evvel, “Bir ay içerisinde motoru Gökbey’e entegre edeceğiz” bilgisini paylaştığını hatırlatan Doğan’a nazaran Gökbey’in bu yılın sonuna kadar uçması gayesi var.

“Burada doğal ki motorun tam performansı ve kesin hali ile entegre edilmesini beklemiyoruz” diyen Doğan, “Henüz sonuncu motor ve platforma entegrasyonu için bir müddet daha beklememiz gerekecek.

Lakin üretilen motorun mevcut haliyle entegre edilmesi dahi bana kalırsa Türkiye için bir milat olacak. Birinci defa kendi geliştirdiğimiz bir hava platformunda yeniden kendi geliştirdiğimiz gaz türbinli motorla uçurma muvaffakiyetini göstermiş olacağız” diyerek, sürece dair beklentilerini sıraladı.

TS1400 motorunun teknik ayrıntılarına ait sorularımızı da yanıtlayan Kadir Doğan’a nazaran kağıt üzerinde ‘gereklilik’ olarak görülen ve kolay bir eklenti üzere düşünülen sistemler dahi son derece şiddetli bir geliştirme süreci istiyor.

TS-1400 motorunun birinci olarak bir sivil havacılık helikopteri olan Gökbey’de kullanılacağı için sertifikasyona tabi bir eser olduğunun altını çizen Doğan, şöyle devam etti:

10 tonluk yeni kuşak Atak helikopterinde son durum

“Biz bu sertifikasyona CS-E diyoruz. Bu hem bu eserin geliştirilmesini zorlaştıran lakin birebir vakitte eseri çok daha farklı bir klasmana çıkaran bir gereklilik. TS-1400 motoru içerisinde bu sertifikasyonun sağlanması için birçok farklı alt sistem bulunuyor. Motorun içerisine giren ve çalışmasını etkileyecek, mikrometre çaplarındaki toz partiküllerini ayıran bir sistem mevcut mesela.

Tıpkı vakitte motorun -40 derece üzere çok güç koşullarda çalışmasını sağlayabilecek buzlanma tedbire sistemi üzere sistemler mevcut. Bu üzere sistemler bir gereklilik olarak ortaya konulsa da eseri çok daha farklı bir noktaya getiriyor.”

İkinci T70 helikopteri de motor çalıştırdı

Ülkemizin savunma sanayii eserlerine dair son yıllarda yaptığı atılımı hatırlattığımız Kadir Doğan’a, TS1400 motorunu üretmenin Türkiye’ye ne üzere kazanımlar sağlayacağını soruyoruz:

“İşin tahminen de değerli kısmı üretim teknolojileri kısmı. TEI’nin bu proje ile kazandığı ve uyguladığı çok kritik kimi üretim teknolojileri bulunuyor. Tek kristal yapıda döküm ve katmanlı imalat üzere alanlarda önemli teknolojiler kazanıldı ki bu dünyada bu alandaki en üst düzeydeki üretim uygulamalarıdır. TS-1400 ile kazanılan bir öteki yetenek ise test ve altyapı kabiliyetleri oldu.

“Gökbey’e çok ilgi var”

TS-1400 projesinin yalnızca bir motor geliştirme işinin ötesinde, Türkiye için çok kritik bir teknoloji kazanımı olduğunu düşünüyorum. Bu kazanımla Türkiye, gaz türbinli bir motoru bir fikir olarak ortaya koyup tasarlamış olacak.

Bu da şu manaya geliyor; bundan sonraki süreçte yeni maksatlar turboprop ve turbofan üzere motorları geliştirmek için önemli bir altyapıya sahip bir ülkeyiz… Hatta TS-1400’ün çekirdek motoru üzerine bu motorların geliştirilebilmesi bile mümkün. Bu nedenle aslında TEI yalnızca bir turboşaft motoru geliştirmiyor, bir motor ailesi geliştirmek için altyapı oluşturuyor.”

Gökbey’e çok ilgi olduğunu belirten Yıllıkçı, şöyle devam etti:

Savunma Teknolojileri Analisti Kadir Doğan, Gökbey ve ATAK’ta kullanılacak her iki motorun da TS1400 olduğunu fakat iki eserdeki motorların önemli farklılıklar gösterebileceğini söyledi.

Bunun temel sebebinin ATAK helikopterinin çok daha farklı isterlere sahip olmasından kaynaklandığını belirten Doğan, kelamlarını şöyle tamamladı:

“Aksungur rekor üstüne rekor kırdı”

Hem seyir suratı, hem uçuş zarfının ve çevresel koşulların farklılığı hem de hareket kabiliyeti üzere bir çok farklı karakteristik kelam konusu. Bu nedenle birtakım tasarımsal değişiklikler yapılması kelam konusu lakin Gökbey için geliştirilen TS-1400, daha evvel belirttiğim sertifikasyon kurallarına tabi iken ATAK için geliştirilende bu türlü bir durum kelam konusu değil.

Bu sebeple ATAK’ta kullanılacak motor için entegrasyon ve geliştirme süreçlerinin daha süratli ilerleyeceğini söyleyebiliriz. Tüm bu sebepleri alt alta koyduğumuz vakit ATAK için biraz daha beklemek gerekebilir.

TUSAŞ kapılarını yarışmacılara açacak

ATAK helikopterinin Pakistan ve Filipinler üzere ülkelere ihracata kelam konusu. ABD’den tedarik edilen ve halihazırda bu helikopterde kullanılan LHTEC-T800 motorunun ihracatı önünde ABD çeşitli pürüzler çıkarıyor.

ATAK için TS-1400 entegrasyonu ile bu pürüzler de ortadan kalkmış olacak. Bu sayede ATAK başta olmak üzere, Gökbey ve ATAK-2 üzere platformlarında ihracatı konusunda rastgele bir mani kalmayacak.”