ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü’nün Bilim-2 araştırma gemisi, 2017den bu yana yürütülen Marmara Denizi Bütünleşik Modelleme Sistemi (MARMOD) Projesi kapsamında Marmaradaki deniz salyası oluşumunu inceliyor. Gemi bu yılki incelemelerine ise 4 gün evvel başladı.

İncelemeler kapsamında 100’ün üzerinde ölçüm noktasında derinlik boyunca ölçüm yapılarak,  gelen bilgiler tahlil edildi. Enstitü Müdür Yardımcısı Doç. Dr. Mustafa Yücel, her yıl Marmara Denizinde bir kere araştırma seferi yaptıklarını belirterek, yürütülen MARMOD Projesini anlattı. Yücel, “Müsilajın yani salyanın ana nedeni olan oksijensizleşme üzere öbür ekosistem problemlerini doğuran fazla azot ve fosfor yükü var. Marmarada olması gerektiğinden fazla bir besin tuzu var.

Salya buzdağının görünen yüzü üzere bir şey oldu. Sorun büyük, 2017 yılından beri çalışmalar sürüyor. Bu yıl ki seferimizi o çalışmalar çerçevesinde zati planlamıştık; fakat müsilaj olayı hızlanınca birkaç hafta erkene aldık. Çanakkale Boğazından başladık, batı kısmını tamamladık devam ediyoruz” dedi.

‘SUYU FİLTRELEYEMİYORSUNUZ’

Marmara’nın iki katmanlı bir deniz olduğunu söyleyen Yücel, “Üstü Karadeniz kökenli ve 25-30 metrelik bir üst katman var. Marmaranın en derin yeri 1200 metre, kalan bütün su kolonu Akdeniz kökenli su. Ancak üstteki o kalın katman alt tarafla çok karışmadan üstten akıp gidiyor.

Bizim temel kirlettiğimiz yer bu üst katman. Işığın da tesiriyle son aylarda fevkalade biyolojik patlama olmuş üzere görünüyor. Bizim bilgilerimizin toplandığı tarihten itibaren bugüne kadar görmediğimiz bir biyolojik yoğunluk var. Dayanılmaz bir tabiat olayı yaşanıyor.

Müsilaj bantlar halinde yer yer görünüyor; lakin altında organik yoğunluk her yerde var. Suyu aldığınız vakit neredeyse filtreleyemiyorsunuz. Şu ana kadar ölçmediğimiz yoğunlukta bir organik oluşumu Marmaranın her bölgesinde arkadaşlarımızın istasyon yaptığı 100ün üzerinde ölçüm noktası var. Bu noktaların 25-30 kadarını yaptık. Maalesef salya her yerde. Bilhassa üstteki 30 metrenin içi salya ya da bunun türevleriyle dolu” diye konuştu.

‘5-6 YIL İÇİNDE KOMADAN ÇIKARABİLECEĞİMİZİ GÖSTERİYOR’

Yücel, Marmarada artan bir oksijensizleşme bulduklarını kaydederek, “Bu oksijensizleşmenin ana nedeni de aslında salyaya neden olan şeyle tıpkı; azot ve fosfor yükleri. Bizim yaptığımız model ve hesaplamalara nazaran bu oksijensizleşme yalnızca Türkiye kaynaklı karasal, son 20-30 yıldır denize girmiş yükler. Azot ve fosfor arıtılmadan gelen havzalardan sızan yükler ve bu yükler sonucu çok biyolojik üretim.

 Çözüm tekliflerimizin en başında da karasal kaynaklı bu atıkların kesilmesi gerekiyor. Biz model simülasyonlarımızda 5-6 yıl içerisinde Marmarayı bu kriz koma halinden çıkartabileceğimizi elimizde veriler ve modeller gösteriyor. Tedbirler sürdürülebilirse denizin sağlıklı hale gelmesi 10-12 yılda olur” tabirlerini kullandı.

‘BALIK ÖLÜMLERİ BAŞLADI’

Geçmiş devrin salya patlamalarının şu an hala denizin içinde oksijen tüketen organik yükler olarak dolanmaya devam ettiğine dikkat çeken Yücel,  şu andaki biyolojik olayın da yıllarca oksjini tüketmeye devam edeceğini vurguladı. Yücel, “Müsilaj salya yapısı toksik midir? Bu ne kadar ortalıkta dolandıkça o kadar ziyanlı cinsleri içinde barındırmaya devam edebilir.

Toksik tesirleri olacaktır diye düşünüyorum. Bu müsilajın bilhassa liman üzere yerlerde çok ağır biriktiğini görüyoruz. Bunların süratli çürümesiyle de hidrojensülfürü üzere metan üzere birtakım gazlar balık için hatta çok yakındaki halk için bile toksik olacaktır. Bilhassa müsilajın parçalanmış hali solungaçları tıkıyor, lokal olarak oksijensizleşme yaratıyor. Bütün bunlar balık ölümlerinin başladığını bize gösteriyor” dedi. 

‘TEK DEVA TEDBİRLERİ BAŞLATMAK’

Fiziki olarak denizin üstündeki materyalin toplanması gerektiğini; lakin bunun buzdağının gönünen kısmı olduğunu söyleyen Yücel, şöyle konuştu: Buz dağının görünen kısmı bu sarı uydudan bile görünen kısım fakat buzdağının içi denizin içindeki o organik yükü ortadan kaldırmanın hiçbir fiziki yolu yok. Fiziki bir yolla bunu çözmeniz mümkün değil. Tek deva bir an evvel tedbirleri başlatmak. Karasal  atıkların denetimi için sabırla çok disiplinli bir biçimde bunu uygulamamız gerekiyor. Sonuçlarını denizde izlememiz gerekiyor.

Bizim birinci teklifimiz; evsel atıkların hemen kontrol altına alınması, var olan tesislerimizin çabucak devreye girmesi, var olan kapasitemizin çabucak kullanılmaya başlanması. Derhal bu yatırımların planlanarak bu ileri arıtma biyolojik arıtmanın uzmanların da görüşüne başvurularak uygulanması gerekiyor. Eksik yatırımların tamamlanıp, bir an evvel planların alınması gerekiyor. Başka denizlere bulaşma riskini biraz uzak görüyorum. Zira salya patlamasına neden olan şeyler Marmaraya oldukça has. Fazla azot, fosfor yükü, oksijen azlığı, bu baskı Marmarada çok yüksek. Öbür denizlerimizde bu baskı daha az. Düşük bir risk; ancak izlemek müşahede yapmak gerekiyor. Oralarda Marmara’daki üzere bir patlamayı çabucak beklemiyoruz. Lakin bu gidişatla tahminen 10 yıl sonra.