Seray Şahinler – Ummanlı müellif ve akademisyen Jokha Alharthi, 2019’da kazandığı Man Booker ile edebiyat tarihine ismini yazdırdı. Müellifin “Dolunay Kadınları” romanı edebiyatın en itibarlı ödüllerinden Man Booker’a layık görünen Arapçadan çevrilmiş birinci roman oldu. Alharthi, romanda üç kız kardeş üzerinden ülkesinin toplumsal dönüşümüne dair bir hikaye sunuyor.  Umman’ın bir köyünde kız kardeşlerin birebir baht dokusundaki kıssası, farklı yollara yanlışsız ilerlerken bu döngüyü kırmak için değişik hayatlar kurmaya çalışan çocukları, tıpkı göbek bağıyla bağlanmış üzere çemberi yine döndürüyor.  Müellifin önümüzdeki yıl yeni bir romanı daha Türkçede yayımlanacak. İstanbul’a konuk olan Alharthi ile konuştuk.

Umman’da yaşanan toplumsal değişimi üç kız kardeş üzerinden anlatma fikri nasıl doğdu?

Başta üç bayanı düşünmüyordum. Umman’la ilgili eskiyi ve yeniyi anlatan bir şey planlıyordum. Bu romanı yazmadan birkaç yıl evvel hatırlamak istedim. Küçükken ninemin klâsik bir çiftliği vardı. Orada gördüklerim, klasik eşyalar ve mimari bir gün ortadan kaybolacaktı. Zira Umman kısa bir müddette süratli bir değişim yaşadı. Yaşadıklarımı, gördüklerimi bir kitapta yazmak ve sonsuza kaydetmek istedim. 26 yaşında Edinburgh’a doktora için gelmiştim. Oralarda gurbeti ve soğuğu yaşadım. Tezimi İngilizce yazmaya çalışırken Arapça bir şeyler yazmak ve bunda Umman’ı anlatmak istediğimi fark ettim.

Toplum değiştikçe birey de değişiyor. Romandaki bayanlar geleneği, çağdaşı ve ikisi ortasında sıkışıp kalanları sembolize ediyor .

Evet romanın ana fikri bu. Romanı yazmaya başladığımda o klasik havayı romana aksettirmek  istediğimde üç kızı düşünmeye başladım. Nasıl yazabilirdim diye düşünürken, bu üç kızın o değişimi aktarabileceğine karar verdim.  Çiftlikte klâsik mimarlığı, eski âdetleri gördüğümde onlara ne kadar tutkun olduğumu fark ettim. Umman tek ya da iki jenerasyonda tamamıyla bir değişim yaşadı. Körfez ülkelerinde bu değişim çok süratli yaşanır. Asırlarca değişmeyen o geleneklerin birden değişmesi çok büyük bir etkiydi hepimiz için. Nineme “Kölelik kaldırıldı, artık bir köle bile alınmayacak” deseler çok garip bulurdu. Bu süratli değişimi aktarmak istedim. Klâsik meskenleri bir apartmanla değiştirmek, elektronik aletlere adapte olmak çok kolay. Biz beşerler yeni ahlak ve etik anlayışına nasıl yaklaşacağız? Bunu düşünüyorum.

Siz bu dönüşümden bir muharrir olarak nasıl etkilendiniz?

Şöyle bir örnekle anlatayım: 80’lerde devlet okulu açıldığında birçok aile en büyük kızlarının üniversiteye gitmesine ortam çok karışık olduğu için müsaade etmedi. Birebir aile ikinci kızını üniversiteye gönderdi. Son kızını ise Batı’ya yolladı. Birebir ailede yaşanan değişim bu. Müellif olarak bunları gözlemlemekle meşgulüm. Bundan besleniyorum. Mükafatı aldıktan ve roman birçok lisana çevrildikten sonra birtakım insanları kitabı Umman’ı tanımak için bir toplumsal evrak olarak görmeye başladılar. Ancak benim gayem ya da isteğim bu değildi. Yazmaya çalıştığım şey yalnızca bir roman, üzerinde oynanabilecek karakterler. Toplumu bir biçimde anlatmaya çalışıyorum. İncelemeler ve dokunuşlarla.

Bu aslında temelinde Umman’a dair bir hikaye. Oranın toplumsal kodlarıyla bezenmiş.

Bir muharrir birinci başta mert olmalı. “Altıncı Hicri Yıl”da büyük bir âlim vardır, “Kim bir şey yazarsa o tenkit edilmeye hazır olmalıdır,” der. Bir müellif öncelikle buna hazır olmalı. Ben kendimi şanslı hissediyorum. Yaşadığım ortam apayrı kültürlerden, öykülerden esintiye sahip. Küçükken yaşadığım, derlediğim öyküleri yazacağımı düşünmezdim bile. Tarihî çemberler de bunun için değerli.

Kitap mükafattan sonra birçok lisana çevrildi, daha çok beşere ulaştınız. Reaksiyonlar nasıl oldu?

Hindistan’a gittiğimde “Bu roman tam bizi anlatıyor” dediler. Bir müellif olarak rastgele bir din, lisan, ırk düşünmeden yazmaya çalıştım. Fakat Hintliler, Müslüman bir müellif olmamdan ötürü çok memnun oldu. Beni bir çembere dahil ettiler ama ben onlarla birebir fikirde değillim. İspanya, Britanya, Yeni Zelanda üzere yerlerdeyse görmedikleri bir toplumu tanımaya başladıklarını söylediler. Onların dikkatini çekense karakterlerin ortasındaki itilaflar, farklılıklardı.

Mükafata başvurulduğundan haberim bile yoktu

Man Booker Mükafatı ile tarihe geçtiniz. Neler hissettiniz mükafatı kazanınca?

O romanı yazarken çeviri edileceğini bile düşünmemiştim. Arap toplumuna yazmaya çalıştığım bir eserdi. 2018’de çeviri edildiğinde yayınevindeki sorumlu kişi Man Booker’a sunmuş. Benim haberim bile yoktu. Ajanstan arayıp listeye girmeye hak kazandınız dediler. Sonra ödül haberi geldi. Çok şad ve memnun oldum. Edebiyat dediğiniz vakit daha çok Lübnan, Mısır’ın edebiyatı akla gelir. Fakat ben bu romanla bir ülkenin daha listeye eklendiğini düşünüyorum. Bu roman Umman edebiyatına da bir atıf. İngiltere’de yaşayanlar, Umman’ı araştırmaya, Arap edebiyatını tanımaya müsait eserler nedir diye araştırmaya başladılar. Bu da çok memnun etti beni.

Batı’nın Müslüman klişesi kırılıyor

Son yıllarda Müslüman bayanların sesi daha gür çıkıyor, uğraşları daha görünür oluyor. Ben bu romanı bu sesin bir modülü üzere görüyorum.

Müslüman bayanlar hakkında yazılanlar klişelerden ibarettir genelde. Bütün yazılar baskı altında, reddedilmiş ve sesini çıkaramayan bayanları anlatır. O klişe hayattan uzak durmaya çalıştım. Yaşadığım hayat bu değil. Doğal ki baskı altında bayanlar var. Lakin baskı altında erkekler de var. Müslümanların hayatları Batı’nın anlattığı ve yansıttığından değişik şeyleri barındırıyor.  Onun için romanı yabancı lisanlara çevrilmeye başladığında kapak dizaynlarında peçeli ve ağlayan bayanlar gelmeye başladı. Hepsini reddettim zira bu gerçekçi olmayan oryantalist bir bakış açısı ve bizi yansıtmıyor.