TÜBİTAK MAM Materyal Enstitüsü Yüksek Sıcaklık Materyalleri Araştırma, Geliştirme ve Tamirat Mükemmeliyet Merkezi’nde düzenlenen tek kristal türbin kanadı teslim merasimine, TÜBİTAK Lideri Prof. Dr. Hasan Mandal ve TEI İdare Heyeti Lideri ve Genel Müdürü Mahmut Akşit ile projede vazife alan araştırmacılar katıldı.

Prof. Dr. Mandal, burada yaptığı konuşmada, Materyal Enstitüsü ve TEI’nin birlikte çalışması sonucu en kritik teknolojiler ortasında yer alan tek kristal türbin kanatlarının muvaffakiyetle üretildiğini söyledi.

Tek kristal teknolojisine sahip olmanın zorluğuna işaret eden Mandal, 1400 derece sıcaklıkta, yüksek basınç altında ve korozyon ortamında çalışacak bir gereçten bahsettiklerine dikkati çekti.

Mandal, hem soğutmalı sistemin hem de soğutmasız sistemin kendi çapında dizaynından üretimine kadar bir öğrenme sürecini kapsadığını vurgulayarak, “Dolayısıyla buradaki üretimin yanında tıpkı vakitte bizim burada kazandığımız yetkinlik ve yeteneğin, gereç teknolojilerinin ülkemizin bilhassa savunma endüstrisindeki gelişimi ve sürdürebilirliği noktasında da bir ehemmiyet arz ettiğini düşünüyorum.” dedi.

“Ülkemiz için hakikaten kıymetli bir kazanım”

Güç şartlar altında çalışan ve bazen ithalatı mümkün olmayan türbin kanatlarını TEI ile birlikte geliştirdiklerini ve birinci setin teslimatını yaptıklarını lisana getiren Mandal, şunları kaydetti:

“Bu hakikaten ülkemiz için kıymetli bir kazanım. Yerli ve ulusal üretimle ilgili daima şu söyleniyordu; ‘Evet, helikopteriniz var lakin bunun motoru yerli mi?’ Evet, artık şu an TEI bunu yerli üretebiliyor. Evet, motor var ancak motorun içindeki bileşenler yerli ve ulusal üretilebiliyor mu? Evet, şu an ülkemizin birinci yerli ve ulusal turboşaft motorunun en sıkıntı bileşeni olan türbin kanatlarını TÜBİTAK MAM tarafından üretebiliyoruz.

Bu teknoloji epey kritik ve dünyada çok sonlu sayıda ülke bu teknolojiye sahip. Epey kompleks ve sıkıntı bir tasarım, bunları yapabilmek kolay bir süreç değil. Biz bunu gerçekleştirdik. Alışılmış ki bu biten bir süreç değil. Kesinlikle devamı da var. TÜBİTAK Materyal Enstitüsü ve TEI imzalanan Havacılık Motor Materyalleri Geliştirilmesi-Cevher Projesi ile artık bu ve misal uygulamalara yönelik Nikel bazlı süperalaşımları ham husustan başlayarak üretebilecek.”

“TÜBİTAK MAM’daki arkadaşlarımız gereksinimimiz olan kanat teknolojisini kazandırdılar”

TEI İdare Konseyi Lideri ve Genel Müdürü Mahmut Akşit de Sabancı Üniversitesinde öğretim üyesi olduğu devirde tıpkı vakitte EÜAŞ’ın da idare şurası üyesi olduğunu söyledi.

O periyotta güç üreten endüstriyel gaz türbinlerinin üretimini yapmak için teşebbüste bulunduklarını ve bu sayede kelam konusu altyapıyı TÜBİTAK MAM’a kazandırdıklarını anlatan Akşit, TEI Genel Müdürlüğüne geçtikten sonra en kritik kesimlerden birinin yeniden türbin kanadı olduğunu zira yüksek teknoloji içerdiği için “export control” bir eser olduğunu kaydetti.

Akşit, kanadın kendisini satsalar bile teknolojisini, nasıl üretildiğini ve bunun üzere şeyleri paylaşmadıklarına dikkati çekerek, TÜBİTAK MAM’ın sahip olduğu altyapıyı bildikleri için kanat teknolojisini burada geliştirmeye karar verdiklerini tabir etti.

Uçak motorlarında kullanılan kanatçıkların daha küçük olmasına karşın daha yüksek teknoloji ve daha çok zorluk içeren bir proses olduğunu vurgulayan Akşit, “Çok şükür TÜBİTAK MAM Gereç Enstitüsü’ndeki arkadaşlarımız bunu da alınlarının akıyla başardılar ve muhtaçlığımız olan kanat teknolojisini bize kazandırdılar.” dedi.

“İlk kez tam set olarak bir ortada görmek nasip oldu”

Akşit, teslim alınanların TÜBİTAK’ın ürettiği birinci türbin kanatları olmadığını, daha evvel TAI’ye teslim ettikleri motorda bu kanatların kullanıldığını ancak o devirde merasim yapamadıklarını söyledi.

Daha evvelki türbin kanatlarını tamamladıkça peyderpey aldıklarını belirten Akşit, şunları tabir etti: “Burada gördüğünüz tam bir motorluk set. Hem birinci kademe tek kristal fakat içerden soğutmalı kanatlar ki bu çok daha sıkıntı hem de ikinci kademe yeniden tek kristal lakin içeriden soğutma kanatları olmayan kanat tipi.

Bunu bizim 5 numaralı motorumuzda kullanmayı hedefliyoruz. Daha evvelki TAI’ye verdiğimiz motorlardakiler teslim edilmişti. Bu 5 numaralı motorumuzun tam seti. Birinci kere tam set olarak bir ortada görmek nasip oldu.” Akşit, 4 numaralı motoru ürettiklerini ve testlerinin devam ettiğini belirterek, “5 Aralık’ta birinci ulusal helikopter motorumuz TS1400’ü teslim etmiştik. Bu kanatlar da 5 numaralı TS1400 motorumuza inşallah monte edilecek. Gökbey helikopterinde çalışacak inşallah bunlar.” diye konuştu.

Bir motordaki en kritik kesimler sıralandığında birinci sırada birinci kademe kanatların geldiğine işaret eden Akşit, “Sonra tahminen yanma odası gelebilir, sonra ikinci kademe kanatlar gelir sıcaklık ve teknolojinin zorluğu olarak. Kompresör tarafı da çok zordur lakin en zoru birinci kademe tek kristal kanatlardır. En kritik modül. Bunu yapamazsanız motoru çalıştıramazsın demeyeyim, çalıştırsanız da güç üretemezsiniz. Yüksek sıcaklığa çıkamazsınız.” tabirlerini kullandı. Akşit, tek kristal türbin kanatlarının motorlardaki fonksiyonuna ait şunları söyledi:

“Bütün jet motorları başka fosil yakıtlı motorlar üzere ısınan havanın genleşmesiyle çalışıyor. Havayı nasıl ısıtıyoruz? Yakıtı içine koyup kibriti çakarak havanın ısınmasını, genleşmesini sağlıyoruz. Bu olayı gerçekleştirmek için de kompresörden havayı alıp sıkıştırmamız gerekiyor. Şayet havayı sıkıştırmazsak yüksek basınca, yanma olayı çok yavaş olur ve tıpkı motordan çok daha düşük güç elde ederiz. Ünite vakitte elde ettiğimiz güç azalır. O yüzden yüksek basınca ulaştırıyoruz. Daha verimli yansın, ünite vakitte motordan daha fazla çıktı alalım diye. Bu türlü olunca da geriden fırlayan gazı direkt itkide kullanmak yerine oradaki gücün bir kısmını bu sıcak kanatlara çarptırarak dönme hareketine çeviriyoruz, o da kompresördeki havayı emip sıkıştırma işini destekliyor. Bu kanatlar olmasa motorun çalışması mümkün değil. Yani kompresörü bu kanatlar önemli bir güç harcayarak çalıştırıyorlar.” Konuşmaların akabinde Mandal, Akşit’e birinci set türbin kanatlarının teslimini yaptı. Mandal ve Akşit daha sonra Yüksek Sıcaklık Gereçleri Araştırma Geliştirme ve Tamir Mükemmeliyet Merkezi’nde incelemelerde bulundu.