Beyoğlu’nda yer alan, Osmanlı resmî kayıtlarında Mahzen-i Sultani olarak geçen Yeraltı Camii, Hicret’in 711 yılında Abdülaziz oğlu Ömer tarafından hisar olarak yaptırıldı. II. Tiberios (578-582) periyodunda artan Arap akınlarına karşı Haliç’in girişini denetim emeliyle kullanılan Yeraltı Camii, tıpkı vakitte Haliç’e girişi önleyen zincirin bir ucunun da bağlandığı yer.

Yer, İstanbul’un Osmanlılara geçmesinden sonra yeniden cephane deposu, su sarnıcı üzere çeşitli hedeflerle mahzen olarak kullanıldı. 1752-1756 yıllarında Köse Bahir Mustafa Paşa tarafından mescide dönüştürüldü. Kule biçimindeki minaresi kısa müddet sonra meydana gelen sarsıntıda yıkıldığı için Sultan I. Mahmud tarafından tekrar yaptırıldı.

Sahabeden Amr bin el-Âs, Vehb B. Huşeyre ve Tebeu’t-tâbiîn’den Süfyân B. Uyeyne’nin makam kabirleri de burada bulunuyor. Üstünde, ahşap bir Türk konağı mimarisinde olan ve 1985’te onarımı yapılan Kıyılar Sıhhat Merkezi Müdürlüğü binası da bulunuyor. Tarihe tanıklık eden caminin daha evvel bitişiğinde bulunan bina yıkıldı.

Yerine otel yapılmak için yıkılan binanın akabinde caminin vücut duvarlarında kemer açıklı kalıntılar ortaya çıktı. Kültür Varlıklarını Muhafaza Derneği Lideri Serhat Şahin projenin yanlış olduğunu belirtti. Şahin, Kültür Bakanlığı’nın çalışmaları titiz bir biçimde yürütmesini talep etti. Arkeolog Nezih Başgelen ise temel hafriyatı yapılmışken belli yerlerde test sondajları açılarak denetim edilmesi gerektiğini söyledi.

“BU FORMDA DEVAM EDİLİRSE TARİHİ DOKÜMAN NİTELİKLERİ YOK OLUR”

Yeraltı Camii yanına yapılacak otel için Kültür Bakanlığı’nın titiz biçimde çalışma yapması gerektiğini belirten Kültür Varlıklarını Müdafaa Derneği Lideri Serhat Şahin, “Buranın kesinlikle doküman niteliğinde değerlendirilip, bütün dönemsel tahlillerinin yapılması gerekir. Fakat çok süratli bir inşaat faaliyetine girilmiş. Her şey kanuna uygun fakat buna o denli bakmamak gerekiyor. Arkeoloji Müzesi yetkililerinin biraz daha ayrıntılı işin içine girmesi gerekiyor. Gördüğüm kadarıyla daha evvel bir betonarme bina varmış.

Yıkıldıktan sonra bir kalıntı çıkmadı lakin vücut duvarlarındaki kalanları koruyorlar. Mevcut durumda şu an şura kararlarını almış fakat bu yanlış. Olağanda şuranın ve bakanlık yetkililerinin buna daha evvelden yatırımcılara söylemesi gerekiyor. Kültür Bakanlığı’nın burada hassasiyet göstermesi gerekiyor, bizim bakanlık yetkililerinden istediğimiz bu. Proje onaylandı diye bu halde devam edilirse evrak nitelikleri gitgide yok olur.

Bu parselizasyonda bir şey çıkmaz lakin öbür parselizasyonda çıkabilir. Önemli olan ana çerçevenin bir bütün olarak yapılması gerekiyor. Kanunların buna nazaran güncellenmesi gerekiyor. Kültür Bakanlığı bu ana çerçeveyi şimdiden belirlerse ve buradaki temel çalışmaları yapıldığı vakit yatırımcının inisiyatifine yahut talih yapıtı burada bir şey bulunduğu vakit yakın çevrelerden bir iki kişinin hassasiyeti ile olmamalı.

Suralara proje sunulmadan evvel burada hafriyat çalışmalarının çok titiz bir formda yapılması lazım. Yatırımcıların da bunu bilerek yatırım yapması lazım. İşi talihe bırakırsanız bilimsellikten uzaklaşıyorsunuz” dedi.

“TEMEL HAFRİYATI YAPILMIŞKEN MÜDAFAA ÖNLEMLERİNİN ALINMASI LAZIM”

Arkeolog Nezih Başgelen ise ortaya çıkan kemerin değişik olduğunu tabir etti. Başgelen, “Söz konusu alan İstanbul’un tarihi topografyasının en stratejik en değerli noktalarından biri. Bunun nedeni vaktiyle Haliç’in ağzını kapatan o meşhur zincirin düzeneğinin Yeraltı Camii’nin olduğu yerdeki büyük bir savunma tesisinin bir kısmı olması.

Uzun yıllar denizden gelen tehlikelere karşı hem Haliç’teki donanmayı hem de gidiş gelişi kapatması açısından kıymetli bir düzenek. Lakin buradaki geleneğin çok eskiye gittiğine dair elimizde ipuçları var. Hazır bu türlü bir temel hafriyatı yapılmışken buradaki muhakkak yerlerde test sondajları açılarak da daha eskiye gidip denetim etmekte fayda olduğunu söyleyebiliriz.

Ortaya çıkanlardan değişik bir kemer gözüküyor. Bugüne kadar her şeyin prosedürlere uygun olarak yapıldığı görülüyor ancak bundan sonrası için muhafaza heyetinin çizeceği yolda gerekli muhafaza önlemlerinin alınmasında fayda var” diye konuştu.