MERT İNAN İstanbul – Vatikan Dışişleri Bakanlığı arşivleri ışığında kaleme alınan “Türkiye ile Vatikan Diplomatik İlgilere Doğru” isimli kitap, Türkiye’deki birinci evraklı katalog eser özelliğini taşıyor. 1926’da İstanbul Papalık Gayriresmi Temsilcisi olarak misyon yapan Monsenyör Angelo Rotta’nın notlarının da yer aldığı kitapta Vatikan’ın 1925’ten 1930’a kadar Türkiye olan münasebetlerine de ışık tutuyor.

Şifre çözücüyle gitti

Kitapta dikkat çeken kısımların başında ise Vatikan Dışişleri Bakanlığı arşivlerindeki 16 Ocak 1926 tarihli şifreli rapor geliyor. Papalık İstanbul Gayriresmi Temsilcisi Monsenyör Angelo Rotta, Ankara’y ayapacağı ziyaret için şifre telgraf çözücünü de yanında götüreceğini Papalık Dışişleri Bakanı Kardinal Gasparri’ye iletiyor. “4 Sayılı Ankara Seyahatine Hazırlık’ başlığını taşıyan raporda, “8 Ocak’ta Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı’na verilmek üzere göndermiş olduğunuz mektubu aldım; Ankara’ya seyahat hazırlıklarına başladım, diplomatik pasaport verildi (…) Her ihtimale karşı Ankara’ya giderken Şifre çözücüyü alacağım (…)” tabirleri yer alıyor.  

Öncelik tanındı

Bir öbür arşiv dokümanında ise Papalık Dışişleri’nden İstanbul Gayriresmi Temsilcisine 1925 tarihli gönderilen şifreli telgrafa ilişkin bilgileri içeriyor. Telgrafta, şimdi resmi diplomatik bağlar yokken Papalık Dışişleri Bakanı Kardinal Gasparri, İstanbul Papalık Gayriresmi Temsilcisi Monsenyör Angelo Rotta’dan Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ü ziyaret etmesini ve mektubunu iletmesini istiyor. Vatikan arşivlerinden gün yüzüne çıkartılan 2 Kasım 1926 tarihli evrakta İstanbul’daki Monsenyör Cesarano’nun, Roma’daki Monsenyör Rotta’ya yazdığı mektuba ilişkin içerik bilgisi de bulunuyor. “Dışişlerinde müsteşar Sevki Beyefendi ile olan görüşmeye dair” başlıklı mektupta, iki kilise okulunun vergileri konusunun masaya yatırıldığı, Şevki Bey’in resmi diplomatik alakalarının ehemmiyetini vurguladığına değinilirken, “29 Ekim Cumhuriyet Bayramı’nda resmi davetlerinde sevindirici bir gelişme yaşandı. Kabul esnasında, Fransız ve İtalyan konsoloslarının yanında, Papalık vazifelisi olarak diplomatik öncelik tanındı” deniyor.

Sıra numaraları kitapta

Vatikan arşivleri üzerine uzun yıllardır araştırmalar yürüten Rinaldo Marmara ise gün yüzüne çıkan yeni bilgiler ile kitap hakkında şunları söyledi:

“Vatikan’da Türk tarihine ait çok sayıda doküman var. Lakin bu evrakların hangi kısım ve raflarda olduğunu bulmak samanlıkta iğne aramaya benziyor. Son çalışmamızda 1925-1930 ortasındaki tespit edebildiğimiz dokümanların içeriğini bir ortaya getirdik. Vatikan Arşivleri’nde Türkiye tarihiyle ilgili evraklar, İtalyanca ve Fransızca olması dikkat cazibeli. Dokümanlı kataloğumuzun emeli lisan zorluğunu aşmak ve bunun da tek yolu olarak da Türkçe özetini ve referansı sunduğumuz evraklarının İtalyanca ve Fransızca tıpkı basımını vermek oldu. Her dokümanın özetini verdik ve araştırmacılar arşivlere girip kitaptaki sıra numaralarından dokümanlara ulaşabilecekler.’